Zijn innovatieve perspectief en gedurfde experimenten hebben generaties van kunstenaars wereldwijd beïnvloed. De diepe verbinding die de kunstenaar Lucebert had met Spanje, in het bijzonder met de regio Jávea en Benitachell, wordt weerspiegeld in zijn werk en persoonlijk leven, en is een bron van inspiratie geweest in zijn artistieke productie. Deze band met Spanje materialiseerde zich in de bouw van zijn huis-atelier, een plaats die niet alleen zijn thuis was, maar ook een ruimte voor creatie.
Lucebert, de Keizer van de Vijftigers
Lucebert, geboren als Lubertus Jacobus Swaanswijk, was een centrale figuur in de naoorlogse kunst en literatuur in Nederland. Hij werd geboren in Amsterdam op 15 september 1924 en stierf in Alkmaar op 10 mei 1994. Hij staat bekend als een van de grote dichters van de CoBrA-beweging, een Europese artistieke collectief actief tussen 1948 en 1951, gekenmerkt door een spontane en experimentele benadering van kunst, grotendeels geïnspireerd door de artistieke uitingen van kinderen en niet-westerse culturen. Lucebert werd de Keizer van de Vijftigers genoemd, verwijzend naar zijn invloed op de Nederlandse poëzie van de jaren '50 en '60. Zijn poëzie, diep innovatief en gekenmerkt door zijn anti-autoritaire filosofie, markeerde een radicale verschuiving in de literaire traditie van zijn land, met elementen van surrealisme, lyriek, en sociale kritiek.
Naast zijn literaire werk, kan Lucebert bogen op een groot aantal artistieke werken van allerlei aard. Hij werkte in een breed scala aan media, waaronder schilderkunst, beeldhouwkunst, keramiek, collage, en fotografie. Veel van zijn visuele werken weerspiegelen de invloeden van de CoBrA-beweging, met hun gebruik van levendige kleuren, abstracte vormen, en een dynamische en spontane energie. Gedurende zijn carrière onderzocht Lucebert thema's van de menselijke conditie, natuur, en de relatie tussen kunst en maatschappij. Zijn werk wordt nog steeds hoog gewaardeerd en gerespecteerd, en blijft generaties van kunstenaars en schrijvers beïnvloeden.
Luceberts leven in Jávea
Lucebert en zijn vrouw Tony Swaanswijk (geboren als Tony Koek), kwamen voor het eerst naar Spanje in 1963, specifiek naar Altea, aangetrokken door het mediterrane licht en de aanwezigheid van veel Nederlandse kunstenaars. In 1968 verhuisden ze naar Jávea, en vijf jaar later kochten ze een huis in de Lluca-regio, een deel van Benitachell op de oude weg tussen deze stad en Jávea. Tijdens deze tijd woonde hij tussen Bergen en zijn huis in Spanje, en creëerde hij een groot aantal werken die zijn creativiteit en talent weerspiegelden.
Het landgoed waarop zijn huis stond, staat momenteel te koop. Het bestaat uit twee individuele huizen en beslaat bijna een hectare land, omringd door natuur. In het hoofdhuis, dat oorspronkelijk van Lucebert was, zijn onder andere een ruime keuken met eetruimte en open haard, een spectaculaire woonkamer van 60 m2 met een open haard, en verschillende kamers, waaronder twee die gebouwd zijn in het oude atelier van de kunstenaar. Deze connectie met de Costa Blanca werd weerspiegeld in zijn werk Javea uit 1969, een werk op papier gemaakt met inkt, inktwas, marker, potlood, gouache, en collage.
In Jávea werd een tentoonstelling van Luceberts werken gehouden, getiteld Alles van waarde is weerloos, een monografische tentoonstelling ter ere van het leven en werk van Lucebert, waarin zijn werken tussen 1957 en 1994 werden tentoongesteld. Deze tentoonstelling bood een uitgebreid beeld van Luceberts creatieve activiteit en viel samen met de vertoning van zijn film, Tijd en Afscheid, die alle artistieke facetten van de Nederlandse kunstenaar belichtte. De meeste werken kwamen uit een donatie die zijn weduwe Tony in 2003 deed aan het IVAM (Valenciaans Instituut voor Moderne Kunst), essentieel voor de organisatie van deze tentoonstelling.
Luceberts sterke band met Spanje kwam ook tot uiting in zijn nauwe relatie met de kunstenaar en kunstverzamelaar Antonio Pérez, met wie hij samenviel in Parijs en Spanje. Ook in dit geval deed Luceberts weduwe, Tony, een donatie aan de Antonio Pérez Stichting in Cuenca, die onder andere een zaal gewijd aan Lucebert bevat, bedoeld om een deel van de donatie tentoon te stellen.
Luceberts Literaire Kunst
Lucebert wordt breed erkend voor zijn blijvende impact op de poëzie en de beeldende kunst. Als prominent figuur van de CoBrA-beweging (1948-1951) daagt zijn werk traditionele conventies uit en streeft het naar het verkennen van nieuwe vormen van expressie.
Wat zijn poëzie betreft, staat Lucebert bekend om zijn rijke beeldspraak en gedurfde taalgebruik. Zijn gedichten dagen vaak de conventionele structuur en het metrum uit, en zijn gebruik van neologie en woordspel resulteert in poëzie die tegelijkertijd verbijsterend en boeiend is. Zijn eerste bundel poëzie, Apocrief / De analphabetische naam (1952), bevat een reeks gedichten die zijn vermogen om de taal te manipuleren en een uniek literair landschap te creëren, tentoonstellen.
Jazz had ook een aanzienlijke invloed op het werk van de gevierde Nederlandse dichter, vooral in zijn gedichten, die hij liever omschreef als spreekgedichten, met de nadruk op ritme en metronoom. Deze connectie met jazz komt duidelijk naar voren in een citaat uit een onderzoekstekst van Jan van Gilst:
Ritme is wel heel belangrijk in mijn gedichten. Ik ga van het ritme uit, de bop. Bopscatten is het leukste wat er is. Ik kan dat helaas niet, maar zou willen dat ik het kon.
In feite droomde Lucebert ervan om te reïncarneren als saxofonist. Hij had een uitgebreide verzameling van meer dan duizend LP's gerelateerd aan jazz en blues, wat aantoont de aanzienlijke invloed die dit muziekgenre had op zijn werk.
Wat zijn proza betreft, heeft Lucebert ook aanzienlijke bijdragen geleverd. Hoewel hij minder bekend is om zijn proza dan om zijn poëzie, zijn zijn werken in dit genre ook zeer origineel en experimenteel. Zijn roman De zeer oude zingt is een voorbeeld van zijn proza-stijl, gekenmerkt door hetzelfde soort woordspel en taalkundige vernieuwing als in zijn poëzie. Daarnaast is het belangrijk op te merken dat Lucebert ook uitgebreid heeft gewerkt op het gebied van theater. Zijn werk De lachende derwisj is een voorbeeld van zijn innovatieve aanpak en uitdaging van theatrale conventies, wat zijn vermogen toont om tekst te combineren met visuele en muzikale elementen.
Het Picturale en Visuele Werk van Lucebert
Lucebert was een productief beeldend kunstenaar en zijn werk besloeg een breed scala aan media en stijlen. Onder zijn meest opmerkelijke werken zijn Verloofd (1959), The Red Boy (1992), Danseuse (1987), Bode (1987) en De kinderen van de clown (1985).
Zijn werk daagde vaak conventies uit en verkende nieuwe vormen van expressie. Zo zijn Der gestrenge luftikus (1994) en "91 XIII 8" (1991) kenmerkende stukken die zijn innovatieve aanpak weerspiegelen. Luceberts werk vertoonde ook een sterke neiging tot symboliek en vertelling. Wild West Amazone (1969), De onheilsprofeet (1965), En hij opende hem de ogen (1973), Le songe (1967), De gelofte (1988), en Javea (1971) getuigen hiervan.
Gedurende zijn carrière bleef Lucebert een consistente toewijding aan experimenten en de verkenning van nieuwe vormen van visuele representatie behouden, wat hem tot een opvallende figuur maakte in de kunst van de 20e eeuw.
Wat was de CoBrA-beweging?
De CoBrA-beweging, een avant-garde artistieke en literaire groep, ontstond in West-Europa na de Tweede Wereldoorlog, specifiek in 1948. De naam CoBrA is afgeleid van de initialen van de thuissteden van de oprichtende leden: Kopenhagen (Co), Brussel (Br) en Amsterdam (A).
CoBrA werd gevormd als reactie op de heersende stromingen van die tijd, met name het surrealisme en de abstracte kunst. De beweging zocht een nieuwe taal van expressie, die spontaner, directer was en die menselijke emoties en ervaringen op een authentiekere manier weergaf. De vorming van de groep was ook een reactie op de verwoestingen van de Tweede Wereldoorlog, en hun doel was om een nieuw soort kunst te creëren die hoop en vernieuwing weerspiegelde. De leden van CoBrA waren bekend om hun afwijzing van traditionele kunstregels. In plaats van zich te houden aan conventies van "hoge" kunst, zochten ze inspiratie in "lage" kunstvormen, zoals kinderkunst, primitieve kunst, volkskunst en kunst door geesteszieken. Ze geloofden dat deze kunstvormen authentieker en vrijer waren van de beperkingen van de traditie.
Wat de esthetiek betreft, worden CoBrA-werken vaak gekenmerkt door hun intense gebruik van kleur, abstracte vormen en spontaniteit. CoBrA-kunstenaars richtten zich ook niet uitsluitend op één specifiek type kunst: ze bewogen zich meestal tussen een breed scala aan media, waaronder schilderkunst, beeldhouwkunst, keramiek, poëzie en proza.
Hoewel de CoBrA-beweging officieel slechts tot 1951 duurde, had deze een blijvende impact op kunst en literatuur. De leden van de groep bleven werken en beïnvloedden de kunsten lang nadat de beweging officieel was geëindigd. De erfenis van de beweging is te zien in haar invloed op hedendaagse kunst en haar uitdaging van traditionele conventies van kunst en literatuur.
